Betere Start

Betere Start richt zich op het voorkomen van criminaliteit door (ex-)gedetineerde moeders en op het voorkomen van latere gedragsproblemen (waaronder criminaliteit) bij hun kinderen. Betere start richt zich ook op problemen in de verdere ontwikkeling bij hun kinderen. Denk aan sociale problemen, schoolproblemen en afwijkingen in sociale vaardigheden. De interventie beïnvloedt de risicofactoren en beschermende factoren die bij moeder en kind spelen.

Betere Start begint tijdens of direct na de detentie en bestaat uit 14 wekelijkse groepssessies. Het groepsgedeelte is gebaseerd op de oudertraining Incredible Years (IY) (Matthys, 2019). In de training leren moeders nieuwe vaardigheden aan en doen succeservaringen op. Deelneemsters gaan met elkaar in gesprek op basis van videofragmenten van opvoedsituaties. Samen zoeken ze naar oplossingen en voeren rollenspellen uit. De moeders leren ook hoe zij zelf een positieve invloed hebben op hun kind. Ze oefenen met kindgerichte speelvaardigheden, een minder harde en inconsequente discipline en leren positieve en consistente strategieën aan. Vergeleken met de reguliere IY-training besteedt Betere start meer aandacht aan bijkomende problematiek zoals re-integratie en het vinden van werk of de omgang met de partner.

Na de groepssessies en zodra de moeder terug is bij haar gezin, starten maandelijkse, individuele huisbezoeken. Een vaste trainer bezoekt 4 keer het gezin 1,5 uur thuis. Hij of zij helpt om de terugkomst naar de thuissituatie soepel te laten verlopen, helpt praktische problemen thuis aanpakken en organiseert lokaal verdere nazorg.

Gedetineerde moeders en hun kinderen hebben verhoogde risico’s op probleemgedrag en criminaliteit. De dynamische risicofactoren voor problemen van de moeder (volgens het faalmodel) en het kind overlappen grotendeels. Het gaat met name om stress bij de moeder over haar rol als moeder, depressiviteit en lage zelfeffectiviteit, problemen in de interacties in het gezin en andere antisociale houdingen, waarden en overtuigingen.

Een goede moeder-kind relatie is voor zowel moeder als kind een beschermende factor. Betere Start versterkt de onderlinge relatie en vermindert de dynamische risicofactoren voor moeder en kind door de opvoedingsvaardigheden, self-management en zelfeffectiviteit van moeders te versterken. Daarvoor combineert Betere Start de bewezen effectieve oudertraining met individuele sessies voor basisvaardigheden in de opvoeding en andere levensdomeinen.

Succeservaringen in de opvoeding en een sterkere band met de eigen kinderen verlaagt de recidivekans van de moeders. Tegelijkertijd vermindert hun verbeterde en effectieve opvoeding de aanzienlijke kans op problematische ontwikkeling (inclusief crimineel gedrag) van hun kinderen.

Betere Start is bedoeld voor moeders die bijna hun straf hebben uitgezeten en in de thuissituatie (waarschijnlijk) de zorg krijgen over 1 of meer kinderen in de leeftijd van 2 tot 10 jaar.

Het team van Betere Start bestaat uit trainers, een coördinator, een manager, een inhoudelijk manager en een stuurgroep die elk eigen verantwoordelijkheden hebben.

Voor de uitvoering zijn minimaal 2 trainers nodig. Elke trainer besteedt ongeveer 2 dagen per week aan Betere Start.  Zij leiden de groepssessies, leggen huisbezoeken af, werven nieuwe deelnemers, bezoeken partners tijdens de werving en nazorg.

De coördinator besteedt ongeveer 1 dag per week aan het verzamelen en beheren van gegevens, de aansturing van de trainers en afstemming met Penitentiaire Inrichtingen en nazorg.

Naast de personele inzet moet aan de volgende randvoorwaarden worden voldaan:

• Er is een geanonimiseerde toegang tot de landelijke database van actuele detentiegegevens voor screening.
• Afstemming met directies van de Penitentiaire Inrichtingen over verlof voor contact met kinderen en bezoek van de groepstraining.
• Een centrale – niet herkenbaar aan Justitie of Jeugdzorg gelieerde – locatie voor het geven van de groepstrainingen.
• Vervoersbewijzen vooraf zodat deelneemsters kunnen reizen naar de groepstraining.
• Toegang op afspraak van Betere Start-medewerkers tot de Penitentiaire Inrichtingen.
• Facilitering en vergoeding van de opleidings- en supervisietrajecten van trainers.

Voor een zorgvuldige selectie en een motiverende werving van de deelneemsters moet het gedetailleerde protocol worden gevolgd.

Onderzoek laat zien dat Betere Start de opvoedingsvaardigheden van moeders versterkt en het gedrag van hun kinderen verbetert. De interventie verminderde ook opvoedstress bij de moeders. Het effect op het opvoedgedrag was bij een vervolgonderzoek 8 maanden later nog zichtbaar. Maar de effecten op gedragsproblemen en opvoedstress leken in het vervolgonderzoek niet meer aanwezig (Alsem et al., 2021).

Daarnaast laten resultaten zien dat bij een langdurige implementatie in de dagelijkse praktijk, direct na de interventie, positieve veranderingen te zien zijn in het gedrag van kinderen, het opvoedgedrag bij moeders en cognitieve vertekeningen (anderen de schuld geven, minimaliseren van eigen fouten en uitgaan van het ergste) bij moeders. De gedragsproblemen van de kinderen wordt daadwerkelijk minder, het opvoedgedrag van de moeders beter en ook geven zij minder vaak anderen de schuld, zien hun eigen fouten in en kunnen situaties beter relativeren (Menting & Orobio de Castro, 2021).