Toolbox groepsaanpak

Het voornaamste doel van het 7-stappenmodel is het op een gestructureerde en doelgerichte manier beëindigen of verminderen van problematisch groepsgedrag, het terugdringen van criminaliteit en overlast, het versterken van de sociale positie van jongeren, het doorbreken van negatieve groepsdynamiek, het voorkomen van nieuwe aanwas binnen de groep en het tegengaan van doorgroei naar criminele netwerken.

De focus ligt op de jongeren die problematische gedrag vertonen, waarbij ook preventief naar broers en zussen wordt gekeken.

Incidentele partners zijn: scholen, leerplichtambtenaren, woningcorporaties, jeugdreclassering of jeugdconsulent (niet uitputtend).

Privacy en gegevensdeling zijn belangrijke aandachtspunten binnen het 7-stappenmodel. In de beginfase (stap 1 en 2A) ligt de nadruk op het delen van signalen en groepskenmerken zonder persoonsgegevens.

Vanaf stap 2B mogen convenantpartners persoonsgegevens uitwisselen op basis van hun eigen wettelijke taken en bevoegdheden. Voor gegevensdeling met niet-convenantpartners gelden beperkingen.

Het inzicht van jongerenwerkers in de groepsdynamiek en de leefwereld van jongeren is belangrijk voor de aanpak. Zij zijn gebonden aan hun beroepscode, die hen verplicht vertrouwelijk om te gaan met gegevens over individuele jongeren. Tegelijkertijd wordt van hen verwacht dat zij bijdragen aan de veiligheid en leefbaarheid in de wijk en samenwerken met ketenpartners (zie bijlage E van het 7-stappenmodel). Partners in het jeugdgroepenoverleg moeten zich bewust zijn van deze beroepscode en geen druk uitoefenen om tegen deze code te handelen.

Jongerenwerkers moeten altijd een afweging maken in het licht van doelmatigheid, subsidiariteit en proportionaliteit bij het verstrekken van informatie. Zij verstrekken informatie waar mogelijk anoniem of op groepsniveau. Informatie over groepsgedrag valt niet onder de vertrouwelijkheid van de beroepscode.

Ook kunnen jongerenwerkers informatie verstrekken als zij daarvoor toestemming hebben van degene over wie de informatie gaat. Zonder toestemming kan informatie over individuele jongeren worden verstrekt bij een vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld, op verzoek van de Raad voor de Kinderbescherming in het kader van een onderzoek, of om ernstig nadeel en een bedreiging van levensbelangen te voorkomen.

Het landelijk Modelconvenant jeugdgroepaanpak is ontwikkeld door de politie, het OM, de VNG, het ministerie van JenV, en afgestemd met Sociaal Werk Nederland (SWN). Dit modeldocument geeft de juridische kaders voor de uitwisseling van persoonsgegevens tijdens het jeugdgroepenoverleg en het vastleggen van persoonsgegevens in het bestand problematische jeugdgroepen. Het beschrijft de verwerking van persoonsgegevens die nodig is voor het opstellen en gebruiken van het dossier dat over een jeugdgroep wordt vastgelegd.

Als het gaat om het verzamelen van gegevens over het gedrag van de groep als zodanig (dus niet op individueel niveau) zijn er geen directe belemmeringen. De procesregisseur of de wijkagent kan bij het wijkteam, een school, de beheerder van een winkelcentrum of bij de woningcorporatie informeren of de groep daar bekend is en wat er bekend is over het gedrag van de groep. Dit mag op basis van de eigen bevoegdheden altijd en als er een goede aanleiding voor is. Deze informatie kan vervolgens worden ingebracht bij de convenantpartners in het jeugdgroepenoverleg.

Derde partijen kunnen betrokken worden bij de jeugdgroepaanpak door middel van bilaterale afstemming met één van de convenantpartners. Als zij daadwerkelijk deelnemen aan een jeugdgroepenoverleg zijn zij daardoor ‘incidentele deelnemer’. Bij de uitwisseling van informatie met incidentele deelnemers geldt dat de hoeveelheid gegevens die gedeeld wordt, beperkt moet blijven tot datgene dat noodzakelijk is voor de taak die de betrokken partijen uitvoeren. Incidentele deelnemers ondertekenen een geheimhoudingsverklaring. (zie bijlage Modelconvenant)

Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (het CCV) is de beheerder van het 7-stappenmodel. Het CCV biedt ondersteuning, advies en moedigt het delen van casuïstiek en ervaringen aan om de aanpak te verbeteren.

Convenantpartners zijn de burgemeester, politie, jongerenwerk en het OM. De partners leggen hun afspraken en verantwoordelijkheden vast in een convenant. De regie ligt bij de burgemeester. De procesregisseur groepsaanpak (OOV) speelt een centrale rol in de uitvoering namens deze convenantpartners.

Het jongerenwerk en de (jeugd)boa’s zijn cruciale partners in het signaleren en in beeld brengen van de groep in het jeugdgroepenoverleg. De (jeugd)boa / Toezicht en handhaving valt onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester en kan deelnemen aan de aanpak.

De aanpak is verdeeld in zeven stappen, die grofweg in drie fasen kunnen worden ingedeeld.

De eerste fase, in beeld brengen (stap 1-3), omvat het delen van signalen door convenantpartners in het jeugdgroepenoverleg (stap 1). Het beoordelen van het groepsgedrag – waarbij in eerste instantie groepskenmerken zonder persoonsgegevens worden gedeeld – en in een later stadium (indien nodig) een namenlijst wordt opgesteld en eventueel een groepsscan door de politie wordt uitgevoerd (stap 2). Tot slot het opstellen van een groepsduiding en een concept plan van aanpak door de convenantpartners (stap 3).

De tweede fase, aanpak bepalen en vastleggen (stap 4-5), bestaat uit het opstellen van een beleidsadvies bij het concept plan van aanpak, en eventueel het prioriteren van de aanpak door de lokale driehoek of gemandateerd overleg (stap 4). Tot slot het definitief vaststellen van het plan van aanpak met concrete doelen, strategieën, rollen en verantwoordelijkheden (stap 5).

De derde fase, uitvoeren, monitoren en evalueren (stap 6-7), omvat de uitvoering van het plan en de monitoring van de voortgang door de procesregisseur en convenantpartners (stap 6). Ten slotte het beoordelen of de doelen zijn bereikt, het afschalen of stoppen van de aanpak, en het uitvoeren van een eindevaluatie (stap 7).

De procesregisseur groepsaanpak (OOV) is de spil in de aanpak. Hij roept de partners bijeen in het jeugdgroepenoverleg, initieert de ondertekening van het convenant, coördineert de uitvoering van het plan van aanpak, bewaakt de voortgang, organiseert periodieke evaluatiemomenten en zorgt voor vastlegging van gegevens in het bestand jeugdgroepen.

De groepsaanpak en de PGA Z&V liggen vaak in elkaars verlengde. Binnen de groepsaanpak kan geconstateerd worden dat individuele groepsleden meer intensieve ondersteuning nodig hebben vanwege complexe problematiek. In dat geval kunnen zij worden aangemeld voor een PGA Z&V. Er is echter een ‘knip’ in de gegevensuitwisseling tussen de convenantpartners van de groepsaanpak en die van de PGA Z&V, omdat bij een PGA Z&V ook andere, individueel betrokken partijen kunnen aansluiten. De procesregisseurs van beide aanpakken stemmen onderling af over relevante ontwikkelingen in beide aanpakken.

De belangrijkste uitgangspunten zijn:

• Beperk je als organisatie tot je eigen taken en wettelijke bevoegdheden bij het verzamelen van persoonsgegevens.
• Verwerk alleen persoonsgegevens voor duidelijk omschreven en gerechtvaardigde doeleinden.
• Deel persoonsgegevens alleen met anderen als dat voortvloeit uit je wettelijke taken en bevoegdheden, of als dat verenigbaar is met de doelen waarvoor je deze hebt verzameld.
• Beperk de opslag/verwerking van persoonsgegevens tot datgene wat noodzakelijk is en bewaar het niet langer dan nodig, of indien van toepassing de wettelijk vastgestelde termijn.
• Borg de juistheid en actualiteit van de verwerkte persoonsgegevens. Onjuiste gegevens moeten zo snel mogelijk worden verbeterd of gewist.
• Zorg voor passende organisatorische en technische beveiligingsmaatregelen bij het opslaan en delen van persoonsgegevens.
• Wees transparant naar betrokkene(n) en zorg dat betrokkene(n) hun rechten op grond van de privacyregelgeving kunnen uitoefenen. Dit betekent onder andere dat het gedetailleerd bespreken van individuele jongeren door de convenantpartners beperkt moet blijven en moet passen bij het doel, zoals het bepalen van interventies om het groepsgedrag te beïnvloeden.

Voor het verzamelen van online gegevens voor de groepsaanpak gelden in principe dezelfde uitgangspunten als voor het verzamelen van niet-online gegevens. Convenantpartners kunnen online verkregen gegevens delen als dat noodzakelijk is voor de groepsaanpak en op basis van hun eigen taken, waarbij de beroepscode van de jongerenwerker een rol kan spelen.

Het CCV biedt praktische hulp zoals een checklist voor monitoring en evaluatie. Er is ook een duidingsinstrument van Bureau Beke beschikbaar voor analyse en een concept Plan van Aanpak. Twee checklists maken duidelijk wie wat moet doen in elke stap van het model. De checklist voor procesregisseurs helpt hen bij het organiseren van het proces. De checklist voor convenantpartners legt uit wat hun bijdrage is per stap.

Of anders verwoord: is er een onderscheid tussen jongerenwerkers die in dienst zijn van een welzijnsorganisatie of van een middelbare school? 

Als jongerenwerkers in dienst zijn van een school gelden er andere afspraken. Hun dienstverband bepaalt dat zij geen convenantpartners zijn; het Wpg-artikel 20 is hier niet van toepassing. Ze kunnen wel als incidentele partner aansluiten.