In Amerika bestaan ze al langer, de zogenoemde ‘youth courts’. De onveiligheid in Red Hook (New York) was zo groot dat de politie harder optrad. Dat bleek averechts te werken: hoe harder het optreden, hoe harder het geweld. Ze gingen omdenken en legden de verantwoordelijkheid voor de veiligheid terug bij de gemeenschap, bij de mensen zelf dus. Mensen werden opgeleid om een ‘youth court’ te ontwikkelen en dat werkte. Toen een paar kinderrechters in Amsterdam hier lucht van kregen, wilden zij dat graag in Nederland uitproberen. En met succes. Collega Danisa Latuhihin, sprak met Kim Roelofs, hoofdtrainer en teamleider bij Stichting Jongerenrechtbanken Nederland.
De verantwoordelijkheid voor de veiligheid op school en het herstel van schade worden met het inzetten van een jongerenrechtbank teruggelegd bij de jongeren. Roelofs legt uit: “Het gaat bij de jongerenrechtbanken niet om het straffen, maar om het herstellen. Leerlingen weten namelijk beter wat er speelt bij hun leeftijdsgenoten. Dit is echt een interventie vóór en dóór jongeren. Jongeren spreken zelf recht over gevallen en conflicten die zich in hun leefomgeving, onder elkaar, voordoen. Jongerenrechtbanken kunnen een schadevergoeding tot € 500 en een taakstraf tot 12 uur opleggen. De school is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de maatregel.”
Lichte strafbare feiten of feiten die anders door Halt worden afgehandeld, komen in aanmerking voor de jongerenrechtbank. “Het moeten niet té ernstige incidenten zijn”, vertelt Roelofs. “We hadden ooit een steekpartij aan de hand. Er werd alleen door een jas heen gestoken, dus er was geen letsel, maar het ging officieel wel om een steekincident. De moeder van het slachtoffer wilde aangifte doen, maar de politie gaf aan dat daarmee het conflict nog niet zou zijn opgelost. Zij gaf het advies om eerst te kijken of het conflict binnen de school kon worden opgelost. En dat gebeurde. Dader en slachtoffer konden bij elkaar op school blijven.” Dit was een uitzondering, want het gaat meestal om diefstal, vernieling, vechtpartijen en in het bezit hebben van vuurwerk. Dat soort zaken komen meestal bij de politie terecht. “Heb je een jongerenrechtbank op school, dan kies je er bewust voor om geen aangifte te doen en het binnen de school op te lossen”, verduidelijkt Roelofs. “Maar dan moet een verdachte geen bekende zijn bij de politie, zijn daad bekennen, verantwoordelijkheid daarvoor nemen en zoeken naar manieren voor herstel.”
Jongeren die zich aanmelden voor een jongerenrechtbank worden opgeleid om alle rollen te kunnen vervullen: van rechter, aanklager én advocaat. “Kent een jongere een verdachte, dan is het meestal niet zo handig om hem de rol van aanklager of rechter te geven”, vertelt roelofs. “Dan kan hij bijvoorbeeld de rol van de advocaat op zich nemen. We proberen altijd goed af te stemmen op de situatie. En we zien erop toe dat jongeren verschillende rollen kunnen vervullen. Ze worden namelijk betere rechters als ze ook advocaat zijn geweest.”
In Amsterdam krijgen jongerenrechtbanken duidelijk met andere zaken te maken dan rechtbanken in kleinere gemeenten. “Het ligt er echt aan waar de school is gevestigd”, vertelt Roelofs. “Op scholen in grote steden zie ik veel geweldsincidenten en wapenbezit. Jongeren nemen wapens mee omdat ze het idee hebben veilig van huis naar school te kunnen gaan. In dorpen gaat het meer om overmatig drankgebruik. Of om prullenbakken die in brand worden gestoken of jongeren die door de school fietsen. Problemen met bijvoorbeeld dreiging op internet komen overal voor.”
Ook zijn er verschillen tussen de leeftijdsgroepen. “Bij brugklassers zien we meer baldadigheid. Zoals brandstichten in groepsverband. Eén van de eerste zaken ging over jongens die elkaar uitdaagden met het spuiten van deo bij een lucifer. De truc was om de vlam steeds groter te maken. En toen ging het mis. Er was geen enorme schade, maar het had wel anders kunnen aflopen”, vertelt Roelofs. Bij oudere jongeren worden de delicten meestal brutaler. Als voorbeeld vertelt Roelofs over een klas die naar Artis ging en op een gegeven moment met terrasstoelen gooiden. De dierentuin besloot hierop de school op de zwarte lijst te zetten. Maar liefst 18 leerlingen moesten zich in de jongerenrechtbank verantwoorden. Zij stuurden allen Artis een excuusbrief. Bij het ontvangen van 18 excuusbrieven, inclusief het aanbod van de leerlingen om vrijwilligerswerk te doen, haalde Artis de school van de zwarte lijst. Roelofs: “Ze vonden het heel fijn dat het zo serieus werd opgepakt. Uiteindelijk deden deze leerlingen klusjes voor de school.”
Naarmate de jongerenrechtbanken langer bestaan, worden de beslissingen van rechters steeds afwisselender en creatiever. “De meest creatieve oplossing vond ik dat jongerenrechters afspraken – naast een soort taakstraf (klusjes voor de conciërge)- om elke week bij toerbeurt met een meisje contact te houden dat heel veel problemen in de school veroorzaakte. Zij vernielde dingen in de pauzes, haar resultaten waren slecht en thuis ging het niet lekker. De rechters hadden een roulatiesysteem bedacht waarin ze met haar gingen praten en zij haar hart kon luchten. Die aandacht werkte zo goed voor haar dat ze daarna nooit meer dingen kapot maakte. Ook haar schoolresultaten verbeterden. Ze voelde zich gehoord en gezien en had het idee dat er ook echt voor haar werd gezorgd binnen de school.”
Voor de toekomst wil de stichting jongerenrechtbanken graag een samenwerking met Halt aangaan én ziet Roelofs het helemaal voor zich dat er overal in Nederland jongerenrechtbanken zijn. “Iedere minderjarige krijgt dan de kans om voor zo’n interventie in aanmerking te komen. Want zo leer je van je fouten. De hersenen van jongeren zijn nog in ontwikkeling en ik geloof niet, als oud-advocaat, dat je iemand, laat staan een jongere helpt met opsluiten, tenminste niet voor de lichtere vergrijpen. Ik geloof veel meer in de confrontatie aangaan om vervolgens te kijken hoe je een situatie kunt herstellen. Daar krijg je ook betere burgers van.”
Als uitsmijter vraagt Roelofs beleidmakers om ruimte te maken voor omdenken. “Een gemeenschap actief betrekken en herstelgericht aan de slag gaan, werkt beter dan repressief reageren. In sommige gevallen is dat misschien nodig, maar door de gemeenschap verantwoordelijk te maken voor zijn eigen leefomgeving en veiligheid, krijg je betere burgers. Ik nodig beleidsmakers daarom uit om meer ruimte te maken voor dit omdenken. Het vraagt echt om een andere mindset.”
De jongerenrechtbanken in Nederland bestaan nu 8 jaar. 17 scholen hebben een erkende jongerenrechtbank, waarvan 10 Amsterdamse scholen. De overige scholen zitten onder meer in Alkmaar, Leeuwarden en Bergen. Pasgeleden startte een jongerenrechtbank op een mbo-school in Rotterdam.
Nieuws
Nieuws
Nieuws